In 2018 was mijn verwachting dat het aantal vrijwilligers na 2020 zou stabiliseren om daarna te krimpen. In ’s-Hertogenbosch blijkt het aantal vrijwilligers sinds 2016 aan het krimpen te zijn. Een ontwikkeling die het CBS ook in Nederland constateert. Deze krimp wordt niet alleen veroorzaakt door de coronacrisis.
Door Jan de Rond
Mijn verwachting dat het aantal vrijwilligers na 2020 zal stabiliseren om daarna te krimpen is niet uitgekomen. In ’s-Hertogenbosch blijkt dat het aantal vrijwilligers, na een aanvankelijke groei vanaf de eeuwwisseling, sinds 2016 aan het krimpen is, van 47.600 in 2016 via 46.000 in 2018 naar 44.300 in 2020.
Figuur 1: Vrijwilligerswerk in Nederland en ’s-Hertogenbosch sinds 2000
Bron: CBS en gemeente ‘s-Hertogenbosch
Een ontwikkeling die parallel loopt aan de bevindingen van het CBS in haar onderzoek naar het vrijwilligerswerk in Nederland. De krimp is niet alleen toe te schrijven aan de effecten van coronacrisis van 2020.
Verschil in generaties
Het deel van de oudere bevolkingsgroep (65+) dat vrijwilligerswerk doet is de afgelopen tien jaar toegenomen van 36% naar 44%. De bereidheid van de ouderen tot vrijwilligerswerk is toegenomen met 8%. Dit kan verklaard worden door het grote aantal mensen dat sinds 2010 met pensioen gaat en daardoor meer vrije tijd heeft gekregen. Ook de medische vooruitgang heeft haar invloed. Door de toename van staar-, heup- en knieoperaties blijven ouderen langer actief en mobiel. Tegelijkertijd neemt de levensverwachting van ouderen toe. Verder speelt de aard van de babyboomgeneratie een rol. Deze generatie, de protestgeneratie van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, heeft een bijzondere metamorfose ondergaan: van provocatie in de vorige eeuw naar lokale innovatie in deze eeuw.
Figuur 2: Deelname aan vrijwilligerswerk in 's-Hertogenbosch
Bron: gemeente ’s-Hertogenbosch
Door onder andere de maatschappelijke stages van middelbare scholieren in de periode 2008-2014 steeg aanvankelijk het aantal jongeren dat vrijwilligerswerk deed naar bijna 35%. Na beëindiging van de maatschappelijke stages zakte het terug naar zo’n 26% in 2020, een opvallend effect van een succesvol maar jammer genoeg tijdelijk overheidsproject. Naast het einde van de maatschappelijke stages kreeg het vrijwilligerswerk er in dezelfde periode een belangrijke concurrent bij: de smartphone met haar snelle toegang tot social media (facebook, whatsapp, instagram, tiktok etc.).
Onder de midden leeftijdsgroep (40-64) is, ondanks alle maatschappelijke ontwikkelingen, de bereidheid nagenoeg gelijk gebleven, van 37% naar 38%, een stijging van 1%.
Verkleuring vrijwilligerscorps
Naast de afname van het vrijwilligerscorps is ook een verschuiving van leeftijdsgroepen binnen het vrijwilligerscorps waar te nemen. Na 2010 begon de groei van het aantal senioren dat als vrijwilliger aan de slag ging. Waren er in 2010 nog 7.000 ouderen actief als vrijwilliger, in 2020 is dit aantal gegroeid naar 12.400. Een groei van 77%.
Figuur 3: Vrijwilligerscorps ’s-Hertogenbosch
Bron: gemeente ’s-Hertogenbosch
In dezelfde periode daalde het aantal jongeren (18-39 jaar) in het vrijwilligerscorps van 32% in 2010 naar 26,7% in 2020. Naast een vergrijzing zien we dus ook een ontgroening zich ontwikkelen. Deze ontwikkelingen, vergrijzing en ontgroening, zien we ook terug in de veranderende deelname van leeftijdsgroepen aan het vrijwilligerswerk.
Veerkracht gemeenschapsleven
In de afgelopen twintig jaar zijn in ’s-Hertogenbosch 570 nieuwe organisaties opgericht. Snel na de eeuwwisseling nam het gebruik van de digitale snelweg (internet, email en sociale media) in Nederland fors toe waardoor organiseren een stuk makkelijker werd.
Figuur 4: Bossche gemeenschapsleven sinds 1268 (oprichtingsdatum)
Bron: Jan de Rond
Vooral sinds 2010 is het aantal opgerichte organisaties (319) fors gestegen. Niet toevallig is dit, 2010, ook het jaar dat de eerste babyboomers 65 jaar werden. Opvallend is de afname van nieuw opgerichte organisaties in 2019 en de stagnatie in 2020, het eerste jaar van de coronacirisis. Is deze stagnatie, veroorzaakt door de coronacrisis, een tijdelijke dip of kantelpunt? Het Bossche gemeenschapsleven is tijdens de coronacrisis veerkrachtig gebleken, bloeit en is het waard om behouden te worden.
Laten we snel uitzoeken hoe ons vrijwilligerscorps en gemeenschapsleven in elkaar zit! Dan kunnen we uitvlooien wanneer en waar de krimp tot problemen gaat leiden, welke ontwikkelingen we kunnen verwachten en hoe we dat kunnen begeleiden en opvangen. De toekomst is immers lokaal!
Groei kun je stimuleren, krimp moet je begeleiden.
Onderzoek het lokale gemeenschapsleven
Jan de Rond is sociaal makelaar bij Lokale Goededoelengids NL
